Jelita a odporność – co mają ze sobą wspólnego?

Układ pokarmowy kojarzy się przede wszystkim z trawieniem i przyswajaniem składników odżywczych. Współczesna medycyna coraz częściej podkreśla jednak, że jelita pełnią też bardzo ważną rolę w utrzymaniu silnego układu odpornościowego, chroniąc tym samym cały organizm. Jak dbać o jelita, by wspierały naszą odporność? 

Rola jelit w odporności

Jelita odgrywają niezwykle ważną rolę w naszej odporności, pełniąc funkcję pierwszej linii obrony przed zagrożeniami z zewnątrz. W ich obrębie znajduje się tkanka limfatyczna GALT (ang. Gut-Associated Lymphoid Tissue), która jest jednym z głównych ośrodków układu odpornościowego. Przyjmuje się, że w jelitach skupia się aż 70-80% wszystkich komórek odpowiedzialnych za obronę immunologiczną (https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5551410/, dostęp online: 29.07.2025).

Główne zadania tej tkanki to:

• rozpoznawanie szkodliwych substancji, które dostają się do jelit;
• inicjowanie odpowiedzi immunologicznej w przypadku zagrożenia;
• kształtowanie tolerancji immunologicznej, dzięki której nasz organizm nie reaguje na nieszkodliwe substancje (np. na pokarm czy „dobre” bakterie);
• produkcja immunoglobulin klasy IgA, które neutralizują patogeny na powierzchni błony śluzowej, zapobiegając ich przenikaniu w głąb organizmu.

Jelita pełnią zatem rolę „filtra”, który przepuszcza tylko te substancje, które są dla nas bezpieczne, a blokuje te szkodliwe. Kiedy jednak dochodzi do tzw. nieszczelności jelit, np. wskutek przewlekłego stresu, bariera ochronna jelit się osłabia. W efekcie patogeny mogą przedostawać się do krwiobiegu. 

Sprawdź też, na czym polega zależność: stres a odporność.

Jak jelita wpływają na odporność?

Jelita wpływają na odporność poprzez szereg złożonych mechanizmów, w których główną rolę odgrywa mikrobiota jelitowa.

Wsparcie bariery jelitowej

Mikrobiota jelitowa pomaga utrzymać integralność bariery jelitowej, która składa się z pojedynczej warstwy komórek nabłonkowych połączonych ciasnymi połączeniami. Te połączenia są niezbędne do zachowania szczelności bariery, która zapobiega przenikaniu szkodliwych substancji,  do krwiobiegu.

• „Dobre” bakterie jelitowe stymulują produkcję śluzu oraz białek wzmacniających połączenia międzykomórkowe, co uszczelnia nabłonek jelitowy.
• Produkty metabolizmu mikrobioty, takie jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, wspierają regenerację i różnicowanie komórek nabłonkowych.
• Utrzymanie prawidłowej bariery jelitowej zapewnia ochronę przed nadmierną odpowiedzią immunologiczną wywołaną przez „przeciekanie” antygenów z przewodu pokarmowego.

Regulacja odpowiedzi immunologicznej

Mikrobiota wpływa na układ odpornościowy poprzez modulację działania komórek immunologicznych i produkcję sygnałów molekularnych.

• Mikroorganizmy jelitowe modulują aktywność i proporcje różnych podtypów limfocytów, które wspierają tolerancję immunologiczną.
• Bakterie jelitowe oraz ich metabolity stymulują wydzielanie, co pozwala na odpowiednie dostosowanie reakcji immunologicznej do aktualnych potrzeb organizmu.
• Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) wpływają na komórki układu odpornościowego i poprawiają funkcję bariery jelitowej, hamując nadmierne reakcje immunologiczne (https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10196242/, dostęp online: 29.07.2025).

Produkcja krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA)

Kwasy SCFA powstają w wyniku fermentacji błonnika pokarmowego przez mikrobiotę jelitową i niosą za sobą szereg korzyści dla odporności.

• Działają jako źródło energii dla komórek nabłonka jelitowego, wspierając ich zdrowie i regenerację.
• Zmniejszają produkcję cytokin i chemokin, co ogranicza zaburzenia w funkcjonowaniu jelit i całego organizmu.
• Stymulują aktywność limfocytów T, które regulują odpowiedź immunologiczną,
• Poprawiają produkcję immunoglobulin (głównie IgA), które chronią błonę śluzową.

Zdolność do „szkolenia” układu odpornościowego

Mikrobiota jelitowa pełni również rolę trenera i regulatora układu immunologicznego.

• Uczy system odpornościowy rozpoznawania patogenów, umożliwiając szybkie i efektywne reakcje odpornościowe .
• Wspiera rozwój tolerancji immunologicznej wobec nieszkodliwych antygenów,.
• Oddziałuje na rozwój oraz funkcjonowanie komórek układu odpornościowego (makrofagi, dendrytyczne i limfocyty) obecnych w GALT, by mogły prawidłowo różnicować sygnały zapalne.

Jak rozpoznać objawy osłabionych jelit i odporności?

Zaburzenia w pracy przewodu pokarmowego często mają związek z funkcjonowaniem całego układu immunologicznego. Naszą szczególną uwagę powinny zwrócić takie dolegliwości jak:

• nawracające dyskomfort ze strony brzucha, pojawiające się najczęściej po posiłkach;
• wzdęcia, gazy i uczucie przelewania, które może wskazywać na problemy z trawieniem i fermentacją;
• zaburzenia wypróżnień, w tym nawracające biegunki, zaparcia, zmiany konsystencji stolca;
• nudności;
• nagła utrata masy ciała bez wyraźnej przyczyny;
• zmęczenie, osłabienie;
• zmiany skórne, afty i wypryski;
• pogorszone samopoczucie.

Zdrowe jelita to zdrowa odporność – jak zadbać o mikrobiotę?

Prawidłowa mikrobiota, czyli zbiór „dobrych” bakterii zasiedlających przewód pokarmowy, jest niezbędna do utrzymania odporności. Zaburzenia równowagi w tym obszarze, wywołane m.in. przez niewłaściwą dietę, stres, gorsze samopoczucie czy nadmierne stosowanie antybiotyków, mogą prowadzić do osłabienia odpowiedzi immunologicznej. Aby temu zapobiec, warto zadbać o:

• dietę bogatą w błonnik i fermentowane produkty, które są źródłem pożywienia dla korzystnych bakterii jelitowych. W codziennym jadłospisie powinny znaleźć się zwłaszcza warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, rośliny strączkowe, jak również jogurty, kefiry i kiszona kapusta;
• unikanie żywności przetworzonej i konserwantów, które mogą zaburzać równowagę bakterii jelitowych. Warto ograniczyć spożycie żywności typu fast food, napojów słodzonych i przetworzonych przekąsek;
• aktywność fizyczną – regularne ćwiczenia sprzyjają utrzymaniu zdrowej mikrobioty, poprawiając jej różnorodność i funkcjonalność;
• ograniczenie antybiotykoterapii i unikanie używek – antybiotyki należy stosować tylko wtedy, gdy są naprawdę potrzebne. Warto unikać alkoholu i papierosów, które również wpływają na zdrowie jelit;
• suplementacja prebiotykami i probiotykami – w przypadku zaburzeń równowagi mikrobioty warto sięgnąć po suplementy diety zawierające probiotyki i prebiotyki, które pomagają ją odbudować i wspierają wzrost korzystnych bakterii.

Dowiedz się też, jak sen wpływa na odporność organizmu.

Jelita a odporność – podsumowanie

Sprawne jelita są niezbędne dla budowania silnej odporności, chroniąc organizm.  Szczególnie ważna jest tu tkanka limfatyczna GALT, która odpowiada za rozpoznawanie zagrożeń i inicjowanie odpowiedzi immunologicznej. Osłabienie mikrobioty jelitowej, np. przez stres, niezdrową dietę czy nadużywanie antybiotyków, może prowadzić do zaburzenia równowagi mikrobiomu jelitowego. Z tego powodu warto dbać o jelita, stosując dietę bogatą w produkty fermentowane, regularną aktywność fizyczną, a w razie potrzeby suplementację probiotykami.

 

Bibliografia

1. Brandtzaeg P., The gut as communicator between environment and host: Immunological consequences, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0014299911007758, [dostęp online: 29.07.2025].
2. Liu X., Shao J., Liao Y., Wang L., Jia Y., Dong P., Regulation of short-chain fatty acids in the immune system, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10196242, [dostęp online: 29.07.2025].
3. Wu H., Wu E., The role of gut microbiota in immune homeostasis and autoimmunity, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3337124/, [dostęp online: 29.07.2025]
4. Yoo B., Mazmanian S., The Enteric Network: Interactions between the Immune and Nervous Systems of the Gut, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5551410, [dostęp online: 29.07.2025].