Katar alergiczny, znany również jako katar sienny, alergiczny nieżyt nosa lub pyłkowica, to przypadłość, która dotyka nawet 25% Polaków w różnym wieku (Samoliński B., Alergiczny nieżyt nosa w świetle badania ECAP, 2009). Choć zwykle kojarzymy go wyłącznie z sezonem pylenia roślin, w rzeczywistości wielu pacjentów z objawami zmaga się przez cały rok. Skąd bierze się katar alergiczny, jak go rozpoznać i na czym polega leczenie?
Alergiczny nieżyt nosa – co to takiego?
Katar alergiczny, w medycynie określany jako alergiczny nieżyt nosa (ANN), jest chorobą przewlekłą, która wiąże się ze stanem zapalnym śluzówki nosa, a niekiedy także zatok (alergiczne zapalenie zatok). Choroba rozwija się w wyniku reakcji błony śluzowej na określone alergeny, zależnej od przeciwciał IgE. W zależności od charakteru choroby katar sienny może występować:
- sezonowo – wówczas odpowiadają za niego głównie pyłki roślin (np. olchy, leszczyny, brzozy, traw) lub zarodniki grzybów (zwłaszcza z gatunków Cladosporium i Alternaria). Objawy odczuwane są co roku, w określonych miesiącach odpowiadających sezonowi kwitnienia roślin powodujących alergię;
- cały rok – chorobę wywołują przede wszystkim roztocza i sierść zwierząt. Chorzy cierpią z powodu kataru przez cały rok, z zaostrzeniem objawów w szczytowym okresie występowania roztoczy (przełom września i października, a także kwietnia oraz maja) oraz w wyniku bezpośredniego kontaktu z alergenem, np. podczas odkurzania lub głaskania psa.
Na nasilenie objawów kataru alergicznego mogą wpływać także zmiany klimatyczne i zanieczyszczenie powietrza. Wysokie stężenie pyłów zawieszonych w powietrzu oraz smog powodują podrażnienie dróg oddechowych, co prowadzi do zwiększenia wrażliwości organizmu na alergeny, nawet u osób, które wcześniej nie miały problemów z alergią.
Katar sienny – objawy
Pierwszym objawem kataru siennego jest suchość w jamie nosowej, której może towarzyszyć zatkanie nosa. Jak wygląda katar alergiczny? Jest przeważnie wodnisty, przezroczysty i lejący się, przez co może przypominać objaw przeziębienia. Dodatkowo często pojawia się:
- kichanie (zwłaszcza seryjne);
- świąd nosa, a niekiedy również spojówek, uszu lub gardła;
- przewlekły kaszel, który wynika ze spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła;
- upośledzenie węchu.
U niektórych pacjentów obserwuje się też:
- objawy ogólnoustrojowe, jak np. ból głowy, światłowstręt, zaburzenia snu i koncentracji, wypryski skórne, obniżone samopoczucie, niewielki wzrost temperatury ciała;
- objawy ze strony oczu, w tym łzawienie, świąd, zaczerwienienie i obrzęk powiek.
Najmocniej odczuwalne są objawy alergii wywołane pyłkami roślin (np. podczas spaceru po lesie lub łące) oraz kontaktem ze zwierzętami (psem, kotem lub gryzoniami). Katar sienny wywołany roztoczami ma przeważnie łagodniejszy charakter i wiąże się m.in. ze stałym zatkaniem nosa i odchrząkiwaniem wydzieliny spływającej po tylnej ścianie gardła.
Ile trwa katar alergiczny?
Czas trwania kataru siennego zależy przede wszystkim od czasu kontaktu z alergenem. W przypadku nieżytu sezonowego objawy utrzymują się aż do momentu zakończenia pylenia roślin, na które dana osoba jest uczulona. U pacjentów z całorocznym nieżytem nosa objawy mogą występować nieprzerwanie przez cały rok, z mniejszym lub większym nasileniem.
W zależności od czasu trwania objawów alergiczny nieżyt nosa można podzielić na:
- okresowy – katar trwa mniej niż 4 dni w tygodniu lub krócej niż 4 tygodnie;
- przewlekły – nieżyt utrzymuje się ponad 4 dni w tygodniu i dłużej niż 4 tygodnie.
Jak rozpoznać katar alergiczny? Diagnostyka
Na początku warto zgłosić się do lekarza rodzinnego lub alergologa, który przeprowadzi wywiad i zleci szerszą diagnostykę, w tym:
- testy skórne punktowe – pozwalają na szybką ocenę reakcji organizmu na najczęstsze alergeny wziewne, takie jak pyłki roślin, roztocza, pleśnie i sierść zwierząt;
- badania krwi – pomocne jest oznaczenie przeciwciał IgE, zwłaszcza w sytuacji, gdy nie możemy przeprowadzić testów skórnych (np. w przypadku przyjmowania leków przeciwhistaminowych);
- testy prowokacyjne – stosowane coraz rzadziej i przeprowadzane wyłącznie w wyspecjalizowanych ośrodkach. Polegają na podaniu alergenu bezpośrednio do nosa w celu wywołania reakcji alergicznej.
Jeżeli alergicznemu nieżytowi nosa towarzyszą dodatkowe objawy, np. duszność, męczący, napadowy kaszel, lekarz może również skierować pacjenta na badania w kierunku astmy oskrzelowej. W przypadku wątpliwości co do charakteru objawów lub ich nasilenia wskazana może być też wizyta u laryngologa, który wykona rynoskopię przednią, endoskopię nosa lub dodatkowe badania obrazowe, np. tomografię komputerową zatok.
Co na katar sienny? Skuteczne metody leczenia
Jeżeli podejrzewamy u siebie alergiczny nieżyt nosa, należy przede wszystkim przerwać kontakt z uczulającym alergenem. Leczenie kataru siennego polega głównie na łagodzeniu objawów. Najczęściej stosuje się leki przeciwhistaminowe, które zmniejszają reakcję alergiczną organizmu. Dostępne są w różnych formach, np. tabletek, syropów, aerozoli do nosa, sprayów i kropli do oczu, co pozwala dobrać terapię do nasilenia i rodzaju objawów. W leczeniu miejscowym szczególnie skuteczne są preparaty zawierające azelastynę (działanie przeciwhistaminowe) lub mometazon (glikokortykosteroid zmniejszający stan zapalny).
W przypadku nasilonych objawów lekarz może zalecić połączenie leków doustnych i donosowych, a w niektórych sytuacjach także immunoterapię swoistą (odczulanie), która stopniowo przyzwyczaja organizm do alergenu. Pacjent otrzymuje wówczas niewielkie dawki substancji uczulającej, co osłabia nadwrażliwość jego układu odpornościowego i prowadzi do złagodzenia lub całkowitego ustąpienia reakcji alergicznych w przyszłości. Co ważne, odczulanie jest jedyną metodą, która może w znacznym stopniu zmniejszyć lub nawet całkowicie wyeliminować objawy kataru siennego.
Jak wyleczyć katar sienny domowym sposobem?
Domowe sposoby na alergię (np. katar sienny), choć nie mają udowodnionej skuteczności w porównaniu do farmakoterapii czy odczulania, mogą pomóc w złagodzeniu objawów i ułatwić pacjentom codzienne funkcjonowanie. Warto przede wszystkim zadbać o ograniczenie kontaktu z alergenami, np. poprzez częste wietrzenie pomieszczeń (poza okresami intensywnego pylenia), stosowanie oczyszczaczy powietrza z filtrem HEPA oraz zmianę ubrań po powrocie do domu. Dodatkowo warto stosować:
- płukanie nosa solą fizjologiczną lub wodą morską, aby oczyścić śluzówkę z alergenów i zgładzić podrażnienie;
- inhalacje z dodatkiem olejów eterycznych, np. miętowego czy eukaliptusowego, które ułatwiają oddychanie i wykazują delikatne działanie przeciwzapalne;
- inhalacje z solą fizjologiczną wzbogacone o ektoinę, czyli substancję o działaniu przeciwzapalnym i przeciwalergicznym;
- napary z pokrzywy lub czystka, które są cennym źródłem substancji o naturalnych właściwościach przeciwhistaminowych;
- dietę bogatą w witaminę C i flawonoidy, która wspiera funkcjonowanie układu odpornościowego i zmniejsza podatność na reakcje alergiczne.
Dowiedz się więcej: sok z czarnego bzu wspomaga odporność i układ oddechowy. Jakie są właściwości czarnego bzu?
Katar sienny (alergiczny) – podsumowanie
Katar sienny to przewlekła, uciążliwa dolegliwość o podłożu alergicznym, która może znacząco obniżyć komfort życia. Objawia się głównie wodnistym katarem, częstym kichaniem, świądem nosa i podrażnieniem oczu. Choć katar alergiczny sam w sobie nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, to brak odpowiedniego leczenia może prowadzić do poważniejszych powikłań, takich jak rozwój astmy oskrzelowej, atopowego zapalenia skóry czy nawracających infekcji górnych dróg oddechowych.
Bibliografia
- Doniec Z., Sybilski A.J., Alergiczny nieżyt nosa – nowe wyzwania przed sezonem pylenia (2020). Alergoprofil, 16(4), 49–53.
- Jahnz-Różyk K., Kupczyk M., Gawlik R. (red.), Alergologia w praktyce klinicznej. Część 2, Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2023.
- Jurkiewicz D., Przewlekły alergiczny nieżyt nosa, „Przewodnik Lekarza”, 2003, 24-37.
- Samoliński B., Alergiczny nieżyt nosa w świetle badania ECAP (2009), Alergia, 2, 41–44.
